تقسيمات كشوري
اميد پارسانژاد
هيأت وزيران روز 20 آبان 1336 لايحه جديد تقسيمات كشوري را كه در آن بحرين به عنوان استان چهاردهم ايران در نظر گرفته شده بود، تصويب كرد. اين تصميم علاوه بر بحث‌هاي داغي كه در مجلس شوراي ملي برانگيخت، به واكنش دولت بريتانيا و كشورهاي عربي منجر شد كه نسبت به آنچه «الحاق بحرين به ايران» مي‌خواندند، معترض بودند. اما گذشته از موضوع بحرين كه پيشتر به آن پرداخته‌ايم، ماجراي تقسيمات كشوري ايران موضوع جالب و قابل توجهي است. آنقدر كه به تاريخ معاصر ايران مربوط مي‌شود، كشور ما در اوايل سلطنت قاجارها از نظر تقسيمات حكومتي به پنج حكمراني و دوازده حكومت‌نشين تقسيم مي‌شد. حكمراني آذربايجان (كه آذربايجان، همدان و زنجان را شامل مي‌شد) مقر وليعهد و تحت فرمان او بود. حكمراني دوم شامل ايالت‌هاي كردستان، كرمانشاه، سرحد عراقين و لرستان بود. حكمراني سوم فارس بود كه علاوه بر ايالت فارس، بنادر و جزاير خليج فارس، كهكيلويه، بختياري و خوزستان را در بر مي‌گرفت. حكمراني چهارم عبارت از خراسان و سيستان بود و حكمراني پنجم را كرمان و بلوچستان تشكيل مي‌داد.
اما از آغاز قرن سيزدهم هجري شمسي اين تقسيم‌بندي تغيير كرد و قلمرو بعضي از حكمراني‌ها تقسيم شد. در اوسط سلطنت ناصرالدين شاه قاجار ايران داراي چهار ايالت و 23 ولايت بود به اين شرح: ايالت آذربايجان، ايالت خراسان و سيستان، ايالت فارس و لارستان، ايالت كرمان و بلوچستان، ولايت گيلان، ولايت مازندران، ولايت استرآباد، ولايت تهران، ولايت قزوين، ولايت خمسه، ولايت همدان، ولايت عراق (اراك)، ولايت ثلاث (ملاير، نهاوند و تويسركان)، ولايت قم، ولايت ساوه، ولايت كاشان، ولايت كمره، گلپايگان، خوانسار و محلات، ولايت اصفهان، ولايت بختياري، ولايت يزد، ولايت بروجرد، ولايت كردستان، ولايت كرمانشاهان، ولايت لرستان، ولايت خوزستان، ولايت بنادر خليج فارس و ولايت كويرهاي مركزي.
قانون
پس از برقراري مشروطه و تأسيس مجلس شوراي ملي، بر طبق قانون اساسي تغيير سرحد ولايات و ايالات بدون تصويب قانون ممنوع شد. مجلس در دي‌ماه 1286 قانون ايالات و ولايات را به تصويب رساند كه مطابق آن ايران به چهار ايالت (1- آذربايجان 2- كرمان و بلوچستان 3- فارس و بنادر 4- خراسان و سيستان) و دوازده ايالت (استرآباد، مازندران، گيلان، زنجان، كردستان، لرستان، كرمانشاهان، همدان، اصفهان، يزد، عراق،خوزستان و تهران) تقسيم شد.
31 سال بعد، در آبان‌ماه 1316 و در دوران سلطنت رضاشاه، مجلس قانون جديد تقسيمات كشوري را تصويب كرد و اختيار تغيير در آن را به هيأت وزيران واگذارد. كشور مطابق اين مصوبه به شش استان تقسيم شد كه هر استان چند شهرستان و هر شهرستان چند بخش و هر بخش چند دهستان و هر دهستان چند قصبه و روستا را شامل مي‌شد. «استان شمال غرب» عبارت بود از شهرستان‌هاي خوي، رضائيه (اروميه)، مهاباد، تبريز، اردبيل و مراغه. «استان شمال» پهنه وسيع گيلان، مازندران، تهران، اصفهان، مركزي، زنجان و سمنان فعلي را شامل مي‌شد. «استان غرب» نواحي كردستان تا خوزستان را در بر مي‌گرفت. «استان جنوب» را نواحي فارس و يزد و كرمان و هرمزگان جنوبي تشكيل مي‌داد. «استان شمال شرق» خراسان و شاهرود بود و «استان مكران» دربرگيرنده سيستان و بلوچستان فعلي بود.
پس از تصويب قانون 1316 و سپردن حق تغيير تقسيمات كشوري به دولت، اين تقسيمات به كرات تغيير كرد. از جمله تقسيم‌بندي شش استاني تنها حدود دو ماه دوام آورد و در دي‌ماه همان سال به ده استان افزايش يافت.
سياست
اين تغييرات در دوران محمدرضاشاه و پس از آن نيز ادامه يافت كه گاه جنبه كاملاً سياسي به خود مي‌گرفت. از جمله اين موارد كاملاً سياسي، تصميم به وارد كردن بحرين در تقسمات كشوري ايران به عنوان استان چهاردهم بود.
ايران در آستانه انقلاب اسلامي شامل 24 استان، 1650 شهرستان و 474 بخش بود. مردم مناطق مختلف كشور پس از پيروزي انقلاب، درخواست‌هاي متعددي در مورد تغيير در تقسيمات كشوري مطرح كردند، به گونه‌اي كه در دو سال نخست استقرار جمهوري اسلامي حدود سي شهرستان جديد تشكيل شد. تغييرات پس از آن، هر چند با شتابي كمتر، ادامه يافت و چند استان جديد مانند قم، قزوين، اردبيل و گلستان به تقسيمات كشورمان اضافه شد. تقسيم استان خراسان را كه همين اواخر عملي شد مي‌توان ادامه روند گذشته محسوب كرد.
بحث‌هاي ديگري نيز در سال‌هاي اخير درباره تغييرات اساسي‌تر شيوه تقسيم‌بندي مناطق كشور مطرح شد و در آن از احتمال تشكيل واحدهاي سياسي بزرگتر از استان به نام ايالت سخن به ميان آمد كه سرانجام آن هنوز روشن نيست.
0 نظر:
ارسال یک نظر
اشتراک در نظرات پیام [Atom]
<< صفحهٔ اصلی