چرخش
اميد پارسانژاد (براي شرق)
كرميت روزولت، مأمور ويژه آمريكايي اواخر تير 1332 براي رهبري عمليات براندازي دولت مصدق و تأمين مالي مخالفان او به ايران آمد. او با كميته مخفي افسران سلطنت طلب كه خود را «كميته نجات وطن» مي‌ناميدند تماس گرفت و آنها را براي آغاز عمليات «آژاكس» آماده كرد. اين كميته زيرزميني را سرلشكر فضل‌الله زاهدي و گروهي از افسران ارتش كه پس از قيام سي تير 1331 به دستور مصدق اخراج شده بودند، تشكيل دادند. سرهنگ مقدم، سرلشكر ارفع، سرلشكر حجازي و سرلشكر هدايت عضو كميته بودند. اين كميته با سرويس مخفي بريتانيا مرتبط بود. زاهدي در عين حال روابط خود را با بقايي، مكي و آيت‌الله كاشاني حفظ كرده بود. ربودن و قتل سرتيپ افشار طوس، رئيس شهرباني كل كشور نيز با فعاليت‌هاي اين كميته مربوط بوده است.
كميته مخفي زاهدي، با ورود روزولت به ايران تعداد بيشتري از افسران ارتش را با خود همراه كرد. از مهمترين همراهان تازه زاهدي مي‌توان به سرهنگ نصيري (فرمانده گارد شاهنشاهي)، سرلشكر گيلانشاه (فرمانده نيروي هوايي)، سرلشكر تيمور بختيار (عموي ملكه ثريا و فرمانده لشكر زرهي كرمانشاه)، سرهنگ اردوبادي (فرمانده ژاندارمري)، سرهنگ محمد خواجه‌نوري و سرهنگ غلامرضا اويسي (فرماندهان واحدهاي زرهي در پادگان‌هاي تهران) اشاره كرد.
پيش‌دستي
لوي هندرسون، سفير آمريكا در تهران و كرميت روزولت، مأمور ويژه سيا نيز از سوي ديگر در كار سازماندهي دسته‌هاي خياباني و متقاعد كردن شاه نسبت به برنامه خود بودند. شاه متزلزل بود و از دست زدن به هر اقدامي عليه مصدق مي‌ترسيد. روزولت چند بار با احتياط فراوان و به طور محرمانه با او ديدار كرد. اشرف، خواهر دوقلوي شاه كه از حدود يك سال پيش‌تر به خواست مصدق كشور را ترك كرده بود، روز سوم مرداد مخفيانه به تهران آمد و با برادرش ديدار كرد. او از سوي رئيس سازمان سيا مأموريت داشت شاه و زاهدي را در مورد موفقيت كودتا دلگرم كند. (سفر اشرف دو روز بعد فاش شد و او ناچار تهران را ترك كرد.) ژنرال شوارتسكف آمريكايي نيز كه روز 4 مرداد به ايران آمد، مأموريتي مشابه اشرف داشت.
همه‌پرسي در مورد انحلال مجلس هفدهم كه به ابتكار مصدق برگزار شد، فرصت مناسبي در اختيار كودتاچيان قرار داد. مجلس شوراي ملي در نتيجه همه‌پرسي منحل مي‌شد و شاه در غياب مجلس مي‌توانست رأساً نخست‌وزير را عزل و شخص ديگري را به جاي او منصوب كند. گفته مي‌شود گروهي از نزديكان مصدق در اين مورد به او هشدار داده بودند اما او عقيده داشت با توجه به پشتيباني مردم و تجربه 30 تير، شاه جرأت دست زدن به چنين اقدامي را نخواهد داشت. چنانكه نوشتم مصدق در مورد ترسيدن شاه درست فكر مي‌كرد اما از ميزان پشتيباني كه از او مي‌شد بي‌خبر بود.
شاه سرانجام روز 22 مرداد نامه عزل مصدق و فرمان نخست‌وزيري زاهدي را امضاء كرد. او بلافاصله به همراه ثريا به شمال رفت تا در صورت شكست كودتا از همانجا بگريزد. برنامه كودتاچيان اين بود كه روز 25 مرداد فاطمي (وزير امور خارجه) و رياحي (رئيس ستاد ارتش) را بازداشت كنند تا هر گونه مقاومت در برابر كودتا از پيش خنثي شود. لشكر گارد شاهنشاهي كه قرار بود عمليات كودتا را انجام دهد از چند روز قبل به حال آماده‌باش در آمد. همين آماده باش ظن دو افسر جوان متمايل به نهضت ملي را برانگيخت و باعث شد آنان موضوع را به نزديكان مصدق اطلاع دهند. محمد حسين آشتياني (عظام الدوله) نيز كه توسط يكي از آشنايانش از قصد دربار آگاهي يافته بود با مصدق تماس گرفت و او را مطلع كرد.
سرهنگ نصيري در نخستين ساعات بامداد روز 25 مرداد حكم عزل مصدق را به منزل او برد، اما او نمي‌دانست سرتيپ رياحي پيش از اقدام كودتاچيان به دستگيري او، به منزل نخست‌وزير فراخوانده شده و يك واحد زرهي را براي محافظت از اقامتگاه نخست‌وزير مستقر كرده است.
شكست
مصدق حكم عزل خود را از نصيري گرفت و دستور بازداشت او را صادر كرد. ساعتي بعد اعلاميه دولت در مورد وقوع يك كودتاي نظامي نافرجام منتشر شد. شاه و همسرش با شنيدن خبر شكست كودتا با هواپيما به بغداد و از آنجا به رم گريختند. دكتر فاطمي به نمايندگي‌هاي سياسي ايران در سراسر جهان اطلاع داد كه شاه از سلطنت خلع شده است و سفرا، كارداران و وزيران مختار ايران در كشورهاي مختلف نبايد از او استقبال كنند (به همين دليل وزيران مختار ايران در بغداد و رم از او استقبال نكرد). مظفر بقايي، علي زهري، گروهي از درباريان و تعداد زيادي از افسران ارتش به ظن دست‌داشتن در توطئه عليه دولت دستگير شدند. لشكر گارد خلع‌سلاح شد. عكس‌هاي شاه و ثريا از ديوار ادارات دولتي برچيده شد. دكتر حسين فاطمي در ميتينگي در ميدان بهارستان خواستار تغيير نظام حكومتي ايران شد. او در روزنامه‌اش «باختر امروز» نيز مطالب تندي عليه شاه و خانواده سلطنتي منتشر كرد. كاخ‌هاي سلطنتي توسط فاطمي مهروموم شد و ستاد ارتش در بخشنامه‌اي اعلام كرد نام شاه، به دستور نخست‌وزير از دعاهاي صبحگاهي و شامگاهي نظاميان حذف شده است.
كودتا شكست‌خورده به نظر مي‌رسيد. نصيري دستگير شده بود، سازماندهي كودتاچيان از هم پاشيده بود و سرلشكر زاهدي پنهان شده بود. كروميت روزولت نيز دستوري از واشينگتن دريافت كرد كه فوراً تهران را ترك كند. اما او تصميم گرفته بود يك بار ديگر شانس خود را آزمايش كند.
0 نظر:
ارسال یک نظر
اشتراک در نظرات پیام [Atom]
<< صفحهٔ اصلی