مذاكرات نفت در تهران
روز 23 دي‌ماه 1349 در تهران اعلام شد مذاكره كشورهاي عضو اوپك در خليج‌فارس با نمايندگان شركت‌هاي بزرگ نفتي بي‌نتيجه متوقف شده است. موضوع اين مذاكرات تعيين قيمت تازه براي نفت و ترتيبات جديد توليد و فروش نفت بود. توقف ناگهاني اين مذاكرات كه در آستانه اجلاس اوپك در تهران انجام مي‌گرفت، بازار نفت را دچار شوك كرد و باعث سقوط ارزش سهام بعضي شركت‌هاي نفتي شد. جمشيد آموزگار، وزير وقت دارائي و نماينده ايران در اوپك، همان روز و به توصيه شاه در كنفرانسي مطبوعاتي حاضر شد و موضع ايران را اعلام داشت. از سوي ديگر علم، وزير دربار، در ديدار با سفراي آمريكا و بريتانيا (باز هم به خواست شاه) از لحني تهديدآميز استفاده كرد. مجموعه اين اقدامات و شرايطي كه اوضاع منطقه‌اي و بين‌المللي ايجاب مي‌كرد باعث شد شركت‌هاي نفتي يكي دو روز بعد پيش‌نهادهاي تازه‌اي ارائه كنند و عملاً بخشي از خواست‌هاي توليدكنندگان را بپذيرند.
سهم
يكي از نخستين اقدامات ايران براي افزايش درآمد نفت در آن مرحله، ملاقات شاه با نمايندگان كنسرسيوم نفت در زمستان 1347 در زوريخ بود كه در آن افزايش ده‌درصدي توليد نفت ايران خواسته شد. رشد بسيار سريع اقتصاد ايران در طول دهه 1340 و نقشي كه ايران به تدريج در منطقه خليج‌فارس و خاورميانه به دست مي‌آورد باعث مي‌شد ايران به افزايش درآمد نفت نيازمند باشد. اما شركت‌هاي عضو كنسرسيوم نفت ايران با توجه به وضعيت حقوقي پيچيده‌اي كه در برابر ايران و كشورهاي ديگر خليج‌فارس داشتند، علاقه‌اي به افزايش توليد نفت ايران نشان نمي‌داند. در واقع علت اين بي‌علاقگي آن بود كه هر يك از شركت‌هاي عضو كنسرسيوم، به نسبت سهمي كه از درآمد نفت ايران داشت، سهم بزرگ‌تري از نفت كشورهاي ديگر حاشيه خليج فارس مي‌برد. بريتيش پتروليوم، بزرگترين سهامدار كنسرسيوم نفت ايران كه 40 در صد از سهام كنسرسيوم را در اختيار داشت، از شركت نفت كويت 50 در صد نفع مي‌برد. استاندارد اويل نيز در برابر 7 درصد سهمي كه در كنسرسيوم نفت ايران داشت، 30 درصد از سهام شركت آرامكو (توليد كننده نفت عربستان) را در اختيار داشت. به همين ترتيب «سوكوني موبيل» 7 درصد سهام كنسرسيوم ايران و 10 درصد سهام آرامكو، «گلف» 7 درصد سهام كنسرسيوم ايران و 50 درصد سهام شركت نفت كويت و «تكزاكو» 7 درصد سهام كنسرسيوم و 30 درصد سهام آرامكو را در اختيار داشتند. به اين ترتيب و با توجه به منابع عظيم نفت كويت و عربستان و ارزان‌تر بودن هزينه استخراج نفت از اين منابع، كنسرسيوم نفت ايران به افزايش توليد نفت رغبتي نشان نمي‌داد.
اما در سوي ديگر معادله نيز حقايقي وجود داشت كه قابل ناديده انگاشتن نبود. ايران كشوري بزرگ با اهميت ژئوپلتيك فراوان بود كه جمعيت رو به افزايشي داشت و هم از جهت اقتصادي و هم از جهت امنيتي-نظامي به افزايش درآمد نفت نياز داشت. شايد به همين دليل شاه پس از رد پيشنهادش توسط نمايندگان كنسرسيوم در ملاقات زوريخ، تهديد كرد حوزه جغرافيايي قرارداد كنسرسيوم را محدود خواهد كرد و در حوزه‌هاي باقيمانده رأساً به توليد و صادرات نفت خواهد پرداخت.
زور
چكيده استدلال‌هاي ايران در مورد وضعيت نفت را مي‌توان در سخناني يافت كه علم به دستور شاه در روز 23 دي 1349 به سفير ايالات متحده آمريكا گفت: «شب منزل سفير آمريكا رفتم. سفير آمريكا در لندن نيز مهمان بود (براي تعطيلات به ايران آمده است). بعد از شام مذاكرات مفصل سه نفري انجام داديم. من وضع خاورميانه را تشريح كردم و بالاخره به اين جا رسيدم كه از هر لحاظ حساب بكنيد، ايران تنها باستيون (سنگر) محكم خاورميانه است. فقط شما غربي‌ها كه رفقاي ما هستيد قدر نمي‌دانيد. شما به خيلي كشورها كمك نظامي مي‌كنيد [ولي] كمك ما را قطع كرده‌ايد. ما حرفي نداريم، مي‌گوييم تازه با پول خودمان اسلحه مي‌خريم كه چه كار كنيم؟ منافع غرب خودبه‌خود در اثر حفظ منافع خود ما حفظ مي‌شود. همين جريان نفت يا جلوگيري از نفوذ اخلالگران كه هم‌اكنون مثل حلقه انگشتري ما را در ميان گرفته‌اند مگر حفظ منافع شما نيست كه از اين باستيون به جنوب نمي‌توانند نفوذ بكنند؟ حالا مي‌گوييم بياييد از منافع زيادي كه اخيراً از فروش نفت ما برده‌ايد -بابت اضافه قيمت- حق ما را بدهيد، آن را هم كه نمي‌دهيد و تازه براي ما پشت چشم نازك مي‌كنيد. بنابراين ما ناچاريم هر اقدامي كه لازم بدانيم بكنيم و عراق و عربستان سعودي هم كه همراه ما هستند... گفتند ما مذاكرات را قطع نكرده‌ايم، به علت ايام كريسمس و سال نو ممكن نشده است كمپاني‌ها تصميم بگيرند. من گفتم به هر حال مأموريت دارم به شما بگويم كه سه‌شنبه آينده -6 روز ديگر- نمايندگان عضو اوپك خواهند آمد و ما همه متفق‌القول هستيم كه بايد بر عليه كمپاني‌ها اقدام دسته‌جمعي كرد. سفير آمريكا در تهران... خيلي به طور علي‌حده از من خواهش كرد كه در اين امر تأمل شود، به خصوص كه رياست اين جلسه اوپك با ايران مي‌باشد. من گفتم چاره نداريم، چون كمپاني‌ها غير از زور چيزي نمي‌فهمند.»
روز بعد سفير بريتانيا در يك مهماني به علم اطلاع داد كمپاني‌ها در يكي دو روز آينده پيشنهاد تازه‌اي ارئه خواهند كرد. روز 26 دي اين پيشنهاد كه حاوي افزايش قيمت براي پنج سال بود به دست ايران و نمايندگان كشوهاي خليج‌فارس رسيد و پذيرفته شد. به اين ترتيب درآمد سالانه ايران از نفت حدود 400 ميليون دلار افزايش مي‌يافت كه در آن هنگام رقم چشمگيري بود، هرچند هنوز با آنچه پس از انفجار قيمت نفت در اوايل دهه 1350 به دست آمد خيلي فاصله داشت.
روز 23 دي‌ماه 1349 در تهران اعلام شد مذاكره كشورهاي عضو اوپك در خليج‌فارس با نمايندگان شركت‌هاي بزرگ نفتي بي‌نتيجه متوقف شده است. موضوع اين مذاكرات تعيين قيمت تازه براي نفت و ترتيبات جديد توليد و فروش نفت بود. توقف ناگهاني اين مذاكرات كه در آستانه اجلاس اوپك در تهران انجام مي‌گرفت، بازار نفت را دچار شوك كرد و باعث سقوط ارزش سهام بعضي شركت‌هاي نفتي شد. جمشيد آموزگار، وزير وقت دارائي و نماينده ايران در اوپك، همان روز و به توصيه شاه در كنفرانسي مطبوعاتي حاضر شد و موضع ايران را اعلام داشت. از سوي ديگر علم، وزير دربار، در ديدار با سفراي آمريكا و بريتانيا (باز هم به خواست شاه) از لحني تهديدآميز استفاده كرد. مجموعه اين اقدامات و شرايطي كه اوضاع منطقه‌اي و بين‌المللي ايجاب مي‌كرد باعث شد شركت‌هاي نفتي يكي دو روز بعد پيش‌نهادهاي تازه‌اي ارائه كنند و عملاً بخشي از خواست‌هاي توليدكنندگان را بپذيرند.
سهم
يكي از نخستين اقدامات ايران براي افزايش درآمد نفت در آن مرحله، ملاقات شاه با نمايندگان كنسرسيوم نفت در زمستان 1347 در زوريخ بود كه در آن افزايش ده‌درصدي توليد نفت ايران خواسته شد. رشد بسيار سريع اقتصاد ايران در طول دهه 1340 و نقشي كه ايران به تدريج در منطقه خليج‌فارس و خاورميانه به دست مي‌آورد باعث مي‌شد ايران به افزايش درآمد نفت نيازمند باشد. اما شركت‌هاي عضو كنسرسيوم نفت ايران با توجه به وضعيت حقوقي پيچيده‌اي كه در برابر ايران و كشورهاي ديگر خليج‌فارس داشتند، علاقه‌اي به افزايش توليد نفت ايران نشان نمي‌داند. در واقع علت اين بي‌علاقگي آن بود كه هر يك از شركت‌هاي عضو كنسرسيوم، به نسبت سهمي كه از درآمد نفت ايران داشت، سهم بزرگ‌تري از نفت كشورهاي ديگر حاشيه خليج فارس مي‌برد. بريتيش پتروليوم، بزرگترين سهامدار كنسرسيوم نفت ايران كه 40 در صد از سهام كنسرسيوم را در اختيار داشت، از شركت نفت كويت 50 در صد نفع مي‌برد. استاندارد اويل نيز در برابر 7 درصد سهمي كه در كنسرسيوم نفت ايران داشت، 30 درصد از سهام شركت آرامكو (توليد كننده نفت عربستان) را در اختيار داشت. به همين ترتيب «سوكوني موبيل» 7 درصد سهام كنسرسيوم ايران و 10 درصد سهام آرامكو، «گلف» 7 درصد سهام كنسرسيوم ايران و 50 درصد سهام شركت نفت كويت و «تكزاكو» 7 درصد سهام كنسرسيوم و 30 درصد سهام آرامكو را در اختيار داشتند. به اين ترتيب و با توجه به منابع عظيم نفت كويت و عربستان و ارزان‌تر بودن هزينه استخراج نفت از اين منابع، كنسرسيوم نفت ايران به افزايش توليد نفت رغبتي نشان نمي‌داد.
اما در سوي ديگر معادله نيز حقايقي وجود داشت كه قابل ناديده انگاشتن نبود. ايران كشوري بزرگ با اهميت ژئوپلتيك فراوان بود كه جمعيت رو به افزايشي داشت و هم از جهت اقتصادي و هم از جهت امنيتي-نظامي به افزايش درآمد نفت نياز داشت. شايد به همين دليل شاه پس از رد پيشنهادش توسط نمايندگان كنسرسيوم در ملاقات زوريخ، تهديد كرد حوزه جغرافيايي قرارداد كنسرسيوم را محدود خواهد كرد و در حوزه‌هاي باقيمانده رأساً به توليد و صادرات نفت خواهد پرداخت.
زور
چكيده استدلال‌هاي ايران در مورد وضعيت نفت را مي‌توان در سخناني يافت كه علم به دستور شاه در روز 23 دي 1349 به سفير ايالات متحده آمريكا گفت: «شب منزل سفير آمريكا رفتم. سفير آمريكا در لندن نيز مهمان بود (براي تعطيلات به ايران آمده است). بعد از شام مذاكرات مفصل سه نفري انجام داديم. من وضع خاورميانه را تشريح كردم و بالاخره به اين جا رسيدم كه از هر لحاظ حساب بكنيد، ايران تنها باستيون (سنگر) محكم خاورميانه است. فقط شما غربي‌ها كه رفقاي ما هستيد قدر نمي‌دانيد. شما به خيلي كشورها كمك نظامي مي‌كنيد [ولي] كمك ما را قطع كرده‌ايد. ما حرفي نداريم، مي‌گوييم تازه با پول خودمان اسلحه مي‌خريم كه چه كار كنيم؟ منافع غرب خودبه‌خود در اثر حفظ منافع خود ما حفظ مي‌شود. همين جريان نفت يا جلوگيري از نفوذ اخلالگران كه هم‌اكنون مثل حلقه انگشتري ما را در ميان گرفته‌اند مگر حفظ منافع شما نيست كه از اين باستيون به جنوب نمي‌توانند نفوذ بكنند؟ حالا مي‌گوييم بياييد از منافع زيادي كه اخيراً از فروش نفت ما برده‌ايد -بابت اضافه قيمت- حق ما را بدهيد، آن را هم كه نمي‌دهيد و تازه براي ما پشت چشم نازك مي‌كنيد. بنابراين ما ناچاريم هر اقدامي كه لازم بدانيم بكنيم و عراق و عربستان سعودي هم كه همراه ما هستند... گفتند ما مذاكرات را قطع نكرده‌ايم، به علت ايام كريسمس و سال نو ممكن نشده است كمپاني‌ها تصميم بگيرند. من گفتم به هر حال مأموريت دارم به شما بگويم كه سه‌شنبه آينده -6 روز ديگر- نمايندگان عضو اوپك خواهند آمد و ما همه متفق‌القول هستيم كه بايد بر عليه كمپاني‌ها اقدام دسته‌جمعي كرد. سفير آمريكا در تهران... خيلي به طور علي‌حده از من خواهش كرد كه در اين امر تأمل شود، به خصوص كه رياست اين جلسه اوپك با ايران مي‌باشد. من گفتم چاره نداريم، چون كمپاني‌ها غير از زور چيزي نمي‌فهمند.»
روز بعد سفير بريتانيا در يك مهماني به علم اطلاع داد كمپاني‌ها در يكي دو روز آينده پيشنهاد تازه‌اي ارئه خواهند كرد. روز 26 دي اين پيشنهاد كه حاوي افزايش قيمت براي پنج سال بود به دست ايران و نمايندگان كشوهاي خليج‌فارس رسيد و پذيرفته شد. به اين ترتيب درآمد سالانه ايران از نفت حدود 400 ميليون دلار افزايش مي‌يافت كه در آن هنگام رقم چشمگيري بود، هرچند هنوز با آنچه پس از انفجار قيمت نفت در اوايل دهه 1350 به دست آمد خيلي فاصله داشت.
1 نظر:
سلام
ارسال یک نظر
اشتراک در نظرات پیام [Atom]
<< صفحهٔ اصلی