ارزش واژه‌ها و بي‌طرفي

«هودر» با اشاره به يكي از مطالب سايت فارسي بي‌بي‌سي به بار معنايي واژه فقيد و به كار بردنش در مورد شاه سابق ايران پرداخته است. من شخصاً فقيد را واژه‌اي «محترمانه» مي‌دانم كه در عين حال به كار بردنش ربطي به ارزش‌گذاري تاريخي يا قضاوت درباره عملكرد افراد ندارد. نكته بسيار مهم كه در رسانه‌هاي ما كسي زياد به آن توجه نمي‌كند و به اين بهانه شايد بشود قدري به آن پرداخت ماجراي بي‌طرفي ژورناليستي است. اين مفهوم به نظرم هنوز در فضاي رسانه‌اي ما خيلي ابهام دارد و مايه سوءتفاهم مي‌شود.
درست نمي‌دانم كه ريشه اين ادبيات جانبدارانه و گاهي هتاك كه ماها، به ويژه در روزنامه‌ها، به كار مي‌گيريم كجاست. مي‌دانم كه از زمان مشروطيت روزنامه‌نگاراني مانند ملك‌المتكلمين و جهانگيرخان صوراسرافيل در روزنامه‌شان به هواداران استبداد و حتي شخص محمدعلي‌شاه فحش و بدوبيراه زياد مي‌گفتند و تا آنجا كه در خاطرم مانده جايي خواندم كه مثلاً شاه را به حرامزادگي متهم مي‌كردند (يعني مي‌گفتند ماردش هرزه بوده و محمدعلي‌شاه از تخم يكي از خدمه كاخ سلطنتي است)! بعدها هم به ويژه مطبوعات حزب توده و جبهه مخالف آن حسابي از خجالت هم در مي‌آمده‌اند و راست و دروغ به هم مي‌بافته‌اند و همديگر را فحش‌مال مي‌كرده‌اند. در واقع اين ادبيات و شيوه‌اي كه كيهان شريعتمداري به كار مي‌گيرد خيلي به روزنامه‌هاي توده‌اي شبيه است. اين جور ادبيات از «ايدئولوژي» و اين توهم بيرون مي‌آيد كه «حقيقت به تمامي همين است كه من مي‌گويم».
آنوقت ما در يك همچو فضايي برايمان قدري عجيب است كه مثلاً چرا بي‌بي‌سي در خبرهايش مي‌نويسد «آقاي خاتمي» چنين گفت يا «آقاي بلر» چنان كرد. يادتان هست كه در مانيفست روزنامه «جامعه» كه در شماره اولش چاپ شد يكي از موارد، همين بود كه در مورد افراد «لقب» استفاده نمي‌كنيم؟ خود ما هم در «همشهري» از سال‌ها پيش كه من يادم مي‌آيد واژه «آقا» را در خبرها حذف مي‌كرديم.
به نظرم گير ذهني ما اين است كه عادت نكرده‌ايم به انسان‌ها «همينجوري» احترام بگذاريم. آدم‌ها از نظر ما يا خوبند و قابل احترام يا بد و لايق بي‌احترامي. پس برايمان قابل هضم نيست كه در يك مطلب هم بنويسيم «محمدرضا پهلوي، شاه فقيد ايران» و هم «آيت‌الله خميني، رهبر فقيد جمهوري اسلامي» و اعمال هيچ كدامشان را هم تأييد و تصديق نكنيم.
«فقيد» كه از «فقدان» مي‌آيد به معني «درگذشته» است، يعني كسي كه ديگر زنده نيست. اما البته «بار معنايي» محترمانه –و نه لزوماً مثبت- دارد. (اين «بار معنايي» هم براي خودش داستاني است. كلماتي كه دقيقاً هم معني هستند، مي‌توانند بار معنايي متفاوتي داشته باشند.)