درگذشت جم
اميد پارسانژاد
محمود جم (مدير الملك) روز 19 مرداد 1348 در تهران درگذشت.
جم كه در سال 1258 در تبريز به دنيا آمده بود، تحصيلات مقدماتي خود را همانجا گذراند. او زبان فرانسه را در مدرسه ميسيونرهاي مذهبي در تبريز آموخت. به گفته سيد حسن تقي‌زاده: «[جم] بچه خيلي باهوشي بود. پدرش مرده بود. اصلشان كرماني از طايفه ميرزا آقا خان بود، ولي حالا آذربايجاني دو آتشه است. او رفت به مدرسه ايراني كه تازه باز شده بود و تعليم الفباء مي‌داد. ديدند بچه باهوش است، خليفه‌اش كردند. بعد شد معلم آنجا. ماهي پنج تومان دادند. يواش يواش از بس خوب درس مي‌خواند معلم فرانسه‌اش كردند. عاقبت به آنجا رسيد كه فرانسه‌دان خوبي شد.» («زندگي طوفاني» سيد حسن تقي‌زاده)
جم مدتي هم در داروخانه دستگاه وليعهد كار كرد و با استفاده از اندوخته‌اي كه فراهم آورده بود براي ادامه تحصيل به اروپا رفت. در بازگشت به عنوان مترجم به استخدام سفارت فرانسه در تهران در آمد اما به سرعت به رابط سفارت با رجال و مقامات ايراني بدل شد و عملاً نقش منشي سفارت را پيدا كرد.
مديرالملك
جم در اين دوره با بسياري از رجال سياسي ايران آشنا شد. سپس با خانواده ميرزا عباسقلي نواب، منشي سفارت بريتانيا وصلت كرد و لقب «مدير الملك» گرفت. او در اين هنگام از سفارت فرانسه بيرون آمد و به وزارت ماليه رفت. او چندي رئيس اداره كل غله و انبارهاي دولتي بود و سپس به مقام خزانه‌داري كل رسيد. كودتاي 1299 زماني رخ داد كه جم خزانه‌دار كل بود. او از آنجا كه با كودتاچيان نرمش به خرج داد، مورد توجه سيدضياءالدين طباطبايي قرار گرفت و در كابينه 100 روزه او وزارت ماليه يافت. با سقوط كابينه سيدضياء و رئيس‌الوزراء شدن قوام‌السلطنه، جم از وزارت عزل شد. او در دولت مشيرالدوله نيز مدتي وزير ماليه بود. جم در اين دوران با رضاخان سردارسپه صميميت يافت و هنگامي كه او نخستين دولت خود را تشكيل داد بار ديگر به وزارت ماليه رسيد، بعد هم كه محمدعلي فروغي در وزارت ماليه جاي او را گرفت، مديرالملك به معاونت رئيس‌الوزراء منصوب شد. او اين سمت را پس از خلع قاجاريه و به سلطنت رسيدن رضاشاه، در نخستين دولت فروغي هم حفظ كرد. جم در حكومت مستوفي‌الممالك به عنوان والي كرمان و سپس والي خراسان خدمت كرد و در دوره دوم نخست‌وزيري فروغي به عنوان وزير داخله به كابينه باز گشت.
دوره دوم نخست‌وزيري فروغي در دوران رضاشاه با مغضوب شدن نخست‌وزير در جريان واقعه مسجد گوهرشاد خاتمه يافت. محمدولي اسدي، نايب توليت آستان قدس رضوي كه پدر داماد فروغي بود، توسط مقامات كشوري و لشكري خراسان كه با او رقابت داشتند به سوء مديريت و حتي تحريك قيام كنندگان متهم شده بود. فروغي (احتمالاً به دليل توقع خانواده‌اش) شفاعت او را نزد شاه كرد، اما شاه نه تنها درخواست فروغي را نپذيرفت، بلكه خشمگين شد و او را به بهانه بيماري از كار بركنار كرد. گفته مي‌شود فروغي خبر كناره‌گيري خود را از رياست وزراء در روزنامه‌ها خوانده است.
محمود جم كه در دولت فروغي سمت وزير داخله داشت، در جريان تعقيب مسببان حادثه گوهرشاد توانسته بود نظر شاه را جلب كند. از سوي ديگر رضاشاه اصرار داشت همه باور كنند كه فروغي به دليل بيماري كناره‌گيري كرده است. بنابراين جم را به عنوان رئيس‌الوزراء منصوب كرد و دستور داد تمام اعضاي كابينه در سمت خود ابقاء شوند. جم شخصاً وزارت داخله را به عهده گرفت و وزيران را در همان سمت‌هاي پيشين معرفي كرد.
كشف حجاب
از مهمترين حوادث دوران نخست وزيري محمود جم واقعه كشف حجاب است. مهدي‌قلي‌خان هدايت كه خود يك دوره طولاني در زمان رضاشاه نخست‌وزير بود، ماجراي كشف حجاب را چنين توصيف كرده است: «كلاه اجنبي مليت را از بين برد و برداشتن چادر عفت را... پليس دستور يافت روسري را از سر زن‌ها بكشد. روسري‌ها پاره شد و اگر ارزش داشت، تصاحب. مدتي زد و خورد بين پليس و زن‌ها دوام داشت و بسياري زن‌ها را شنيدم كه از خانه بيرون نيامدند. امر شد مبرزين محل مجالس ترتيب بدهند و زن و مرد محل را دعوت كنند كه اختلاط عادي شود. وثوق‌الدوله از پيش‌قدم‌ها بود. در كافه بلديه شب‌نشيني مرتب شد، من هم دعوت داشتم. نوشتم خانمي مجلس‌آرا ندارم و تنها آمدن خلاف نزاكت است...» («خاطرات و خطرات» خاطرات مهدي‌قلي هدايت، نقل شده در «بازيگران عصر پهلوي» محمود طلوعي)
جم در پائيز 1318 از نخست‌وزيري بركنار شد و به عنوان وزير دربار به كاخ رضاشاه رفت. او در تهيه مقدمات ازدواج محمدرضا پهلوي، وليعهد رضاشاه با فوزيه، خواهر ملك‌فاروق پادشاه مصر نقش مهمي ايفاء كرد و گفته مي‌شد به پاس همين خدمت رضاشاه پسر او فريدون جم را به دامادي خود برگزيد. محمود جم تا پايان سلطنت رضاشاه وزير دربار بود و به هنگام تبعيد رضاخان او را تا بندرعباس بدرقه كرد.
جم در دوران سلطنت محمدرضا شاه چند سال سفير ايران در قاهره بود و در دولت قوام در سال 1326 وزير جنگ شد. پس از آن نيز مدتي وزير دربار، استاندار آذربايجان و سفير ايران در ايتاليا بود. او در بازگشت از ايتاليا به عنوان سناتور انتصابي به سنا رفت و تا پايان عمر در همين سمت ماند. محمود جم به هنگام مرگ حدود 90 سال داشت.
0 نظر:
ارسال یک نظر
اشتراک در نظرات پیام [Atom]
<< صفحهٔ اصلی