مزار حكيم طوس
اميد پارسانژاد
آرامگاه فردوسي، شاعر بزرگ ايران، روز بيستم مهرماه 1313 با سخنراني رضاشاه در طوس خراسان گشايش يافت. افتتاح اين آرامگاه با حضور ده‌ها شرق‌شناس خارجي و رجال و دانشمندان ايراني يكي از فرازهاي كنگره بزرگداشت هزارمين سال تولد شاعر بود كه از 12 مهر در تهران آغاز شد و بيش از دو هفته ادامه داشت. پروفسور كريستنسن دانماركي، پروفسور زادر آلماني، پروفسور هانري ماسه فرانسوي و دكتر عبدالوهاب عزام مصري از جمله سرشناس‌ترين ميهمانان اين جشن بودند. فردوسي و شاهنامه او به عنوان يكي از مهمترين نمادهاي ناسيوناليسم نوپاي ايراني (كه نوسازي رضاشاهي بر پايه آن شكل مي‌گرفت) اهميتي ويژه داشت. به علاوه برگزاري جشن هزاره فردوسي فرصتي براي به نمايش گذاشتن نتايج اين نوسازي محسوب مي‌شد.
ماجراي گور شاعر
واعظان متعصب طوس، چنانكه مشهور است پيكر فردوسي را به گورستان راه ندادند و بنابراين او در باغ خانه‌اش به خاك سپرده شد. گور فردوسي كه زيارتگاه اهل دانش و ادب بود، طي قرون بارها به دست اهل تعصب ويران شد. نظامي عروضي صدسال پس از مرگ فردوسي مزارش را زيارت كرد. قاضي نورالله شوشتري نيز ششصد سال بعد نشان آن را يافت. اما پس از آن به تدريج ويرانه‌ها نيز از ميان رفت تا اينكه در سال 1302 قمري (حدود 120 سال پيش) ميرزا عبدالوهاب خان شيرازي نصيرالدوله (آصف‌الدوله)، والي وقت خراسان، كه مردي اديب بود گور فردوسي را به نشانه و قرينه يافت و بنايي آجري بر آن ساخت. اما اين بنا نه چنان بود كه شايسته شاعر بزرگ ايران باشد، چنانكه ملك‌الشعراي بهار آن را «سكويي بي سقف و ديوار» توصيف كرده بود. پس از جنگ جهاني اول كه گرايشات ناسيوناليستي به تدريج گسترش يافت، لزوم ساخت آرامگاهي در خور شأن فردوسي مورد توجه قرار گرفت. در سال 1301ش انجمني به نام انجمن آثار ملي به رياست محمدعلي فروغي و نيابت سيد حسن تقي‌زاده تأسيس شد و از جمله به ساخت آرامگاه فردوسي همت گمارد. («فردوسي» محمد امين رياحي)
انجمن آثار ملي تصميم گرفت آرامگاه فردوسي را با استفاده از منابع مالي مردمي (نه با بودجه دولتي) بسازد. بنابراين در سال 1304 با انتشار بيانيه‌اي از مردم خواست كمك‌هاي خود را به حساب انجمن واريز كنند. اين انجمن سال بعد گروهي را براي بازشناسي محل دقيق آرامگاه و مطالعه طرح‌هاي پيشنهادي براي ساختمان آن به طوس فرستاد. گويا طولاني شدن كار باعث به وجود آمدن آزردگي‌ها و بدگماني‌هايي ميان اهل ادب شده بود، چنانكه ايرج ميرزا، شاعر نامدار سرود:
يك وجب ساخته آخر نشود قبر حكيم
شايد از خود دو سه پارك دگر آباد كنند
مبلغي پول بگيرند به اين اسم از خلق
بعد خرج پسر و دختر و داماد كنند
بس‌كه مال همه خوردند به اين عنوانات
ف كه گفتند همه فكر فرحزاد كنند
بايد از دولت متبوعه كنند استمداد
خلق بيچاره چه دارند كه امداد كنند
دوران نوسازي
اما گذشت زمان نشان داد بسياري از اين بدگماني‌ها بيهوده بوده است. كار ساخت آرامگاه فردوسي به تدريج پيش رفت. پس از تأسيس بانك ملي ايران، براي تأمين باقي‌مانده هزينه‌هاي آرمگاه 160000 بليت ده ريالي بخت آزمايي به وسيله شعبه‌هاي اين بانك در سراسر كشور فروخته شد و سرانجام آرامگاه حكيم طوس در سال 1313 به پايان رسيد. در آن هنگام گمان مي‌رفت تولد فردوسي در سال 323ق بوده است و يك‌هزار سال از آن مي‌گذرد، بنابراين تصميم گرفته شد همزمان با گشايش آرامگاه شاعر، جشن هزاره فردوسي نيز برگزار شود. (مطالعات بعدي نشان داد كه تولد شاعر در سال 329ق بوده است.) براي جشن هزاره، 40 شرق‌شناس برجسته از 17 كشور جهان به ايران دعوت شدند كه آثار ارائه شده توسط آنها در كنار مقالات بيش از 40 دانشمند و اديب ايراني در كتابي به نام «هزاره فردوسي» به چاپ رسيد.
محمود فروغي، فرزند محمدعلي فروغي (نخست‌وزير وقت و رئيس انجمن آثار ملي) در خاطرات خود ماجراي سفر شرق‌شناسان به طوس را چنين به ياد مي‌آورد: «من آن وقت شاگرد مدرسه بودم. با مرحوم فروغي، رئيس‌الوزراء و مرحوم فرزين، رئيس بانك توي يك اتومبيل با هم رفتيم. روز اول رضاشاه جلو مي‌رفت و در راه دستورات مي‌داد. روز دوم ما مي‌رفتيم هم دستورات رضاشاه را مي‌داديم و هم اجرا شده‌اش را مي‌ديديم. روز سوم مستشرقين مي‌آمدند از عقب. اين برنامه واقعاً براي آن روز ايران برنامه عجيبي بود كه اين‌قدر مستشرق را بشود برد به مشهد.» («خاطرات محمود فروغي» طرح تاريخ شفاهي ايران به كوشش حبيب لاجوردي)
همزمان با برنامه‌هاي هزاره فردوسي در تهران و طوس، در بسياري از شهرهاي ايران و اروپا از جمله در پاريس، لندن، رم و مسكو نيز مراسم بزرگداشت شاعر برگزار شد. خيابان علاءالدوله تهران كه از بهترين خيابان‌هاي پايتخت بود به همين مناسبت به نام فردوسي نامگذاري شد.
آرامگاه فردوسي كه توسط انجمن آثار ملي ساخته شده بود، از آنجا كه در آن زمان دانش مهندسي در ايران به درستي شناخته نمي‌شد به سرعت نشست كرد. بنابراين انجمن در سال 1343 دستور تخريب و بازسازي آن را صادر كرد. بناي فعلي را مهندس هوشنگ سيحون طراحي كرده و در سال 1347 گشايش يافته است.
0 نظر:
ارسال یک نظر
اشتراک در نظرات پیام [Atom]
<< صفحهٔ اصلی