53 نفر
اميد پارسانژاد
محاكمه دكتر تقي اراني و اعضاي گروه ماركسيستي معروف به ۵۳ نفر روز 11 آبان 1317 در تهران آغاز شد. به قول بزرگ علوي، عضو گروه كه سرگذشت خود و دوستانش را در كتاب «53 نفر» نوشته است: «تالار ديوان جنايي تهران كه در آن محاكمه 53 نفر به عمل آمد در روزهاي يازدهم تا بيست و دوم آبان‌ماه 1317 و روز بيست و چهارم همان ماه، ناظر يكي از بزرگترين وقايع دوره سياه (دوران سلطنت رضاشاه) بوده است». اعضاي اين گروه عقايد ماركسيستي داشتند. بعضي از آنها عضو «فرقه كمونيست» ايران بودند و دكتر تقي اراني را مي‌توان رهبر آنان دانست. از ميان چهره‌هاي 53 نفر، آنها كه بعداً براي خود نامي دست‌وپا كردند، عبارت بودند از: عبدالصمد كامبخش، ايرج اسكندري، انور خامه‌اي، بزرگ علوي، مرتضي يزدي، خليل ملكي، رضا رادمنش و احسان طبري.
اراني
تقي اراني فرزند يك كارمند ساده وزارت ماليه بود و در تبريز به دنيا آمد. خانواده اراني هنگامي كه او خردسال بود به تهران آمدند و او توانست تحصيلات خود را در دارالفنون و دانشكده پزشكي بگذراند و براي ادامه تحصيل با استفاده از بورس دولتي به آلمان برود. اراني دوره دكتراي شيمي را در دانشگاه برلين مي‌گذراند كه با ماركسيسم آشنا شد. وي حدود سال ۱۳۰۹ به ايران بازگشت و تدريس درس فيزيك را در دبيرستان‌ها آغاز كرد. در سال‌هاي اولي كه به كشور بازگشته بود، چند كتاب علمي با عنوان كلي «اصول علوم دقيقه» تأليف و منتشر كرد. سپس با ايرج اسكندري و بزرگ علوي تماس گرفت و هسته اوليه گروه ۵۳ نفر را تشكيل داد. هدف اين سه نفر مطالعه و توسعه معلومات ماركسيستي و سنجش امكان مبارزه با حكومت رضاشاه بود. آنها به اين نتيجه رسيدند كه بهترين وسيله تبليغ و اشاعه انديشه‌هايشان، انتشار نشريه است. بنابراين امتياز مجله‌اي به نام «دنيا» را به نام دكتر اراني گرفتند.
هدف اصلي مجله دنيا انتشار افكار ماركسيستي بود، ولي به نظر نمي رسيد اين كار در فضاي بسيار بسته آن روزگار عملي باشد. دكتر اراني براي عملي كردن اين هدف، از كم اطلاعي مأموران شهرباني و محرمعلي خان (سانسورچي معروف مطبوعات در دوران رضاشاه) استفاده كرد. از آنجا كه مأموران به جز واژه‌هايي مانند كمونيسم يا ماركسيسم، با ساير واژگان غربي فلسفه و فلسفه سياسي آشنايي نداشتند، مجله دنيا به نشر تئوري ماركسيسم تحت عنوان «ماترياليسم ديالكتيك» پرداخت و با استفاده از كم‌حوصلگي و كم‌دانشي محرمعلي‌خان، مقالات فراواني انتشار داد.
علاوه بر اين دكتر اراني عصرهاي دوشنبه نشستي هفتگي را در منزلش در خيابان شيخ هادي برگزار مي‌كرد كه بدنه گروه ۵۳ نفر در اين نشست‌ها شكل گرفت. دانشجويان و روشنفكراني كه در اين نشست هفتگي شركت مي‌كردند، به مجله دنيا مرتبط شدند، اما تجمع و فعاليت‌هايشان جنبه تشكيلاتي نداشت.
در تابستان سال ۱۳۱۴ دكتر اراني به بهانه سفر به انگلستان از راه شوروي عازم سفر شد. از آنجا كه فرقه سابق كمونيست را رضاشاه به كلي سركوب كرده بود، هدف واقعي او شركت در كمينترن بين الملل و اخذ اجازه تأسيس حزب كمونيست ايران بود.
حزب كمونيست
كمينترن، نصرالله مرداني را مخفيانه به ايران فرستاد تا با كمك دكتر اراني حزب كمونيست ايران را تشكيل دهند. كميته ۳ نفره‌اي با شركت دكتر اراني به عنوان دبير كل، كامبخش به عنوان مسئول تشكيلات و دكتر محمد بهرامي به عنوان مسئول امور مالي حزب تشكيل شد. پس از تشكيل حزب، جلسات هفتگي كه در منزل اراني تشكيل مي‌شد متوقف و مجله دنيا تعطيل شد. تنها گروه كوچكي از كساني كه در جلسات هفتگي خانه اراني شركت مي‌كردند روابط خود را به صورت تشكيلاتي و مخفي حفظ كردند.
اين گروه مدتي به ترجمه و انتشار چند كتاب و ترتيب دادن اعتصاب‌هاي دانشجويي مشغول بودند و امكان گسترش فعاليت‌هايشان را در ميان كارگران سنجيدند. اما يك روز رابط حزب كه مسئول عبور دادن مخفي افراد از مرز شمالي كشور بود، هنگام عبور دادن ۲ نفر به درون كشور تحت تعقيب مأموران ژاندارمري قرار گرفت. به هنگام فرار چمدان فراريان به دست مأموران افتاد و آنها شناسايي شدند. رابط حزب چندي بعد در آبادان دستگير شد و گروه به سرعت لو رفت.
مأموران اداره سياسي شهرباني از اوايل ارديبهشت 1316 دستگيري مرتبطين با اراني و حزب كمونيست را آغاز كردند. 53 نفر در اين پرونده بازداشت شدند كه معدودي از آنها عضو حزب كمونيست و بقيه از مرتبطان مجله دنيا و جلسات هفتگي منزل دكتر اراني بودند. در ميان آنها چهار كارگر، ۳ پيشه ور و يك كشاورز به چشم مي‌خوردند و بقيه عموماً كارمند دولت، دانشجو و دانش آموز بودند. چهار تن از بازداشت شدگان در همان روزهاي اول تبرئه و آزاد شدند، اما نام «53 نفر» بر روي گروه ماند.
روز يازدهم آبان ۱۳۱۷ محاكمه گروه در دادگاهي به رياست حسينقلي خان وحيد آغاز شد، اما گفته مي‌شد تصميم واقعي را كميته‌اي ۳ نفره از معتمدان رضاشاه با حضور سرپاس مختاري مي‌گيرند. نتيجه دادگاه محكوميت ۱۰ تن، از جمله دكتر اراني به ۱۰ سال حبس، يك نفر به هفت سال، ۳ نفر به شش سال، ۲۳ نفر به پنج سال، ۷ نفر به چهار سال و ۴ نفر به ۳ سال زندان بود. ۲ تن از متهمان تبرئه شدند.
دكتر اراني حدود دو سال بعد در بيمارستان زندان درگذشت. دوستانش عقيده داشتند كه او به دست مأموران شهرباني به قتل رسيده است. اما مسئولان زندان ادعا كردند اراني به مرض تيفوس مرده است.
بقيه اعضاي گروه پس از اشغال ايران به دست نيروهاي متفقين و بركناري رضاشاه در جريان وقايع شهريور 1320 از زندان آزاد شدند و تعدادي از آنان حزب توده ايران را تشكيل دادند.
0 نظر:
ارسال یک نظر
اشتراک در نظرات پیام [Atom]
<< صفحهٔ اصلی