كشتي‌هاي جنگي بلشويك‌ها روز 26 ارديبهشت 1299 بندر انزلي و غازيان را گلوله‌باران كردند. بهانه اين حمله وجود قوا و شناورهاي متعلق به روس‌هاي سفيد در انزلي و حضور نيروهاي انگليسي در آنجا بود. اين حمله پيامدهاي مهمي به دنبال داشت. بلشويك‌ها در پي اين حمله تا رشت پيشروي كردند و جمهوري انقلابي گيلان را به رياست ميرزا كوچك خان در آنجا تشكيل دادند. گروهي از كمونيست‌هاي ايراني مقيم قفقاز نيز در اين حكومت موقت شركت داشتند. پيشروي بلشويك‌ها پس از مذاكره و عقب‌نشيني قواي بريتانيا از منطقه صورت گرفت و اين ماجرا در تصميم دولت انگلستان مبني بر خروج هر چه سريع‌تر نيروهايش از ايران تأثير داشت. اين تصميم به نوبه خود به بركشيدن رضاخان ميرپنج به فرماندهي قواي قزاق و كودتاي 1299 منجر شد.
نصرت‌الدوله فيروز، وزير وقت امورخارجه ايران، روز پس از حمله به دستور وثوق‌الدوله (رئيس‌الوزراء) شكايتي را تقديم جامعه‌ملل كرد كه به تازگي تأسيس شده بود. مرور چند سند از ميان اسناد نصرت‌الدوله مربوط به آن تاريخ به درك شرايط آنروز كمك مي‌كند.
1- گزارش كنسولگري ايران در قفقاز در روز 26 ارديبهشت:
مقام منيع حضرت اقدس والا، شاهزاده وزير امور خارجه مد ظله!
در ضمن اخبار بلشويكي كه به وسيله تلگراف بي‌سيم از مسكو اخذ و در جرايد درج و منتشر مي‌شود، يك خبر جالب توجهي بود كه استحضاراً به عرض مي‌رساند. كميته عالي بلشويك در مسكو تصميم نموده است به لويد جرج (نخست‌وزير انگلستان) و پوانكاره (رئيس‌جمهور فرانسه) به مناسبت خدماتي كه به عالم انقلاب نموده و موجبات پيشرفت سوسياليسم را در دنيا به واسطه اقدامات و عمليات خود فراهم نموده‌اند، به هر كدام يك نشان سرخ كه از اختراعات حكومت بلشويك است، داده شود...
در اين موقع كه مبلغين بلشويك و مأمورين خفيه عثماني‌ها در ميان طوايف و ساكنين نقاط جزء باطوم مشغول تحريكات و تهيه زمينه انقلاب شده و بيم هيجان‌هاي بلشويكي در نقاط مزبور مي‌رود، انگليس‌ها به حكومت گرجستان اجازه داده‌اند كه بعضي نقاط حول و حوش باطوم را اشغال نمايند. قشون گرجستان نيز براي اجراي اين مقصود خواسته است از حدود سرحدي عبور كرده و آن نقاطي را كه مسكن طوايف آجار است، اشغال نمايد. آجارها به تحريك بلشويك‌ها و عثماني‌ها با قوه قهريه از ورود قشون گرجستان ممانعت نموده و به همين واسطه بين آنها زد و خورد در گرفته و از قرار تلگرافاتي كه اين دو روزه از قنسول‌گري باطوم رسيده و مي‌رسد، رفته‌رفته ماده غليظ و كار بيش از آنچه انتظار مي‌رفته است اهميت پيدا كرده و تا كنون نيز فتح و غلبه با آجارها بوده و قشون گرجستان نتوانسته‌اند كاري صورت بدهند. طوايف بومي ولايت باطوم از دو طايفه هستند. يكي موسوم به آجار كه از ملت گرجي ولي مسلمان و در تحت نفوذ عثماني‌ها مي‌باشند... طايفه ديگر موسوم به آنجاس است كه آنها هم از ملت گرجي ولي مسيحي هستند. اين طايفه نيز در تحت نفوذ بلشويك‌ها در آمده و بلشويك‌ها به توسط آنها مشغول اقدام و تهيه زمينه انقلاب و استقرار حكومت سوويت (شوروي) در باطوم مي‌باشند.
2- يادداشت وثوق‌الدوله (رئيس‌الوزراء):
نظريه دولت انگليس... نسبت به وضعيت فعلي ايران بسيار خطرناك است. مسلم است در متن قرارداد (1919) چيزي كه خصوصاً انگلستان را مسئول قرار دهد موجود نيست، چنانكه در اين قرارداد موردي كه مسئوليتي را به ايران تفويض نمايد، نمي‌باشد. اما شك نيست طرفين به همكاري نيازمندند تا تشكيلات در نظر گرفته شده را به جهات مختلف به انجام رسانند، حتي اگر ملاحظاتي در اين قرارداد مهم گنجانده نشده باشد.
دولت فعلي ايران از زمان امضاي قرارداد با دقت تمامي مسائل مربوط به آن را به هر ملاحظه‌اي مجري داشته و انتظار دارد دولت اعليحضرت پادشاه بريتانيا نيز اهميت اين مسئله و ملاحظات فوق‌الذكر را بشناسد.
در اين لحظه بحراني كه [دولت] ايران از يك سو توسط قواي بلشويك تهديد مي‌گردد و از سوي ديگر به جهت تبليغات خطرناك عناصر داخلي (مخالفان قرارداد) هدف قرار گرفته است، نيازمند كمك مؤثر و سريع است. عدم علاقه انگلستان نتيجه سوئي در افكار [عمومي] داشته است و همچنين عدم وجود قواي كافي خصوصاً در آذربايجان كه توطئه‌هاي ترك و بلشويك بسيار شديد است (اشاره به قيام خياباني)، وضع را خطرناك ساخته است. شاهسون‌ها و اكراد اين منطقه را مغشوش كرده‌اند. بلشويك‌ها در آستارا پياده شده و به سوي اردبيل و رشت رهسپار گشته‌اند، حتي در تبريز انتظار اغتشاشاتي مي‌رود و از هم‌اكنون احزاب محلي (حزب دمكرات)، حكومت و حكميت آن را نفي مي‌كنند. هرچند قزاق‌ها هنوز حركتي از خود نشان نداده‌اند، اما تقريباً مشخص است هيچ اعتمادي به آنان نيست و برخي از افسران روسي آنان با بلشويك‌ها تماس‌هاي سرّي دارند.
مهمترين مسئله اخبار خراسان مي‌باشد كه حاكي از حركت‌هاي مشابهي در ميان تركمانان است. به نظر مي‌رسد بلشويك‌ها مي‌خواهند از آن سوي به مرز ايران حمله كنند و از هم‌اكنون علائم تهاجم در حوالي مشهد و استرآباد مشهود است. از سوي ديگر شنيده شده است دولت هند در صدد فراخواندن قواي خراسان است. فراخواني قوا همزمان با اين تهاجم بر هيجانات افزوده است. چنانچه بلافاصله از جانب انگلستان كمك مالي و مهمات و اسلحه كافي جهت تجهيز قواي تدافعي به عمل نيايد، وضع را مي‌توان نااميدكننده تلقي نمود و ايران دستخوش اغتشاش گشته و دولت ناچاراً مجبور به اتحاد خطرناك با متخاصمين بيگانه و هواداران ايراني آنان خواهد گرديد. («نصرت‌الدوله؛ مجموعه مكاتبات، اسناد، خاطرات فيروزميرزا فيروز» منصوره اتحاديه و سعاد پيرا)
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر