ادوارد براون
(براي شرق)
مجلس شوراي ملي، روز هفدهم خرداد 1339 مقرر كرد دولت ايران به پاس خدمات پروفسور ادوارد براون، ايران‌شناس و شرق‌شناس برجسته انگليسي، هر سال مبلغ 600 ليره به دانشگاه كمبريج بپردازد. براون در اين دانشگاه استاد ادبيات، زبان و تاريخ ايران بود و تأليفات بسيار گران‌بهايي در اين زمينه‌ها انجام داد.
حاجي پيرزاده نائيني (از مشايخ دراويش) كه حدود 117 سال پيش سفري به انگلستان داشته، براون را چنين توصيف كرده است: «شرح حال مستر بروني (براون): مستر بروني جواني است بيست ساله (به نظر مي‌رسد براون در آن هنگام 25 ساله بوده است) از اهل شهر نيوكاستل كه در شمال لندن واقع است و در آنجا معدن زغال سنگ بسيار است و جوان بسيار باهوش و با فهم و ادبي است. زبان فارسي را خوب تحصيل نموده و زبان عربي را خوب و فصيح مي‌گويد و زبان تركي را نيز بسيار خوب مي‌داند. مدتي در اسلامبول بوده و زبان تركي را در آنجا ياد گرفته و خيلي ميل دارد به السنه‌ي شرقيه (زبان‌هاي شرقي) و بسيار مايل است به مذهب اسلام. در خدمت آقا ميرزا باقر بواناتي شيرازي تحصيل زبان فارسي و كمالات نموده و در شهر لندن - هنگام توقف حقير در لندن - هر روز و هر شب به موجب خواهش حقير به منزل فقير مي‌آمد و بسيار بسيار از معاشرت و مجالست او خوش داشتم و بسيار طالب معاني و اسرار صوفيه است و خيلي ميل دارد به صفحات ايران بيايد براي تكميل زبان فارسي و فهميدن بعضي مطالب عرفان و بسيار مأنوس و خوش اخلاق است... مستر بروني در علم طب مهارت تام دارد و اسم پدر مستر بروني، بنجامين چيپمن براون است و حقير براي خوش آمدن او و ميل او به اسلام و هوش و كمالات، مستر بروني را «مظهر علي» نام دادم كه انشاءالله تعالي از بركت اين اسم مبارك او هدايت و ارشاد [شود و به] راه راست و صراط مستقيم ملت اسلام و دين محمدي - صلوات الله و سلام عليه - بيايد...»
ايران‌شناس
براون، چنانكه از نوشته حاجي پيرزاده نيز پيداست، فارسي را نزد ميرزا محمد باقر بواناتي آموخت. بواناتي كه به جان معطر معروف بود، براي نخستين بار تدريس زبان فارسي را در انگلستان آغاز كرد و گويا براون از نخستين و برجسته‌ترين شاگردان او بوده است.
براون كوتاه زماني پس از ديدار حاجي‌پيرزاده در لندن، به ايران سفر كرد و يك سال به گشت و گذار و مطالعه در كشور ما پرداخت. وي ماجراي اين سفر را در كتاب «يك سال در ميان ايرانيان» نوشته است. او سپس به انگلستان بازگشت و در دانشگاه كمبريج به تحقيق و مطالعه تاريخ ادبيات ايران مشغول شد. براون در اين گونه تحقيقات از ياري ارزشمند (علامه) محمد قزويني بهره‌مند بود. حاصل سال‌ها پژوهش براون در مورد ادبيات ايران، كتاب چهار جلدي مفصلي به نام «تاريخ ادبيات ايران» است كه هنوز مورد مراجعه اهل تحقيق قرار دارد.
به نوشته ايرج افشار، تاريخ‌پژوه معاصر: «براون يكي از جواهرات رخشان و گران‌بهايي است كه بر تاج ادبيات ما درخشش دارد... وي عاشق ايران بوده است وگرنه يك نفر خارجي درباره يك كشور دور افتاده به چه دليل بايد استخوان خرد كند و دود چراغ بخورد؟... براون نه تنها درباره آثار گذشته ايران تتبع مي‌كرد، بلكه در هنگامي كه استبداد و آزادي در ايران روبرو شده بودند و صف ملّيون شكست خورده، هر يك به گوشه‌اي فرا رفته بود و عده‌اي از پهلوانان استخوان‌دار آن ميدان همچون تقي‌زاده و معاضدالسلطنه پيرنيا در لندن و پاريس از دورادور به فعاليت پرداختند، با آنان همراهي كرد و براي پيشروي آنان از هيچ كاري كوتاهي نداشت.» (نادره‌كاران)
مشروطه
اشاره افشار به كمكي است كه براون در دوران استبداد صغير محمد علي شاهي به تقي‌زاده و محمد علي خان تربيت كرده است. تقي‌زاده كه در آن هنگام به همراه تربيت، معاضدالسلطنه، دهخدا و چند تن ديگر به پاريس رفته بود، همراهي براون را در خاطرات خود چنين به ياد مي‌آورد: «براون نوشته بود شنيده‌ام شما به پاريس آمده‌ايد، خيلي مشتاق ديدار شما هستم. اگر ممكن شد كه بياييد انگليس خيلي خوشحال مي‌شدم و مي‌توانستيم با هم كار بكنيم. مقصودش اين بود كه در راه مشروطيت كار بكنيم...»
تقي‌زاده و تربيت به انگلستان مي‌روند. براون به آنها كمك مي‌كند براي امرار معاش شغلي در كتابخانه عمومي كمبريج پيدا كنند. آنگاه به اتفاق تقي‌زاده موجي در مخالفت با استبداد محمد علي شاه در مطبوعات انگلستان به راه مي‌اندازد. براون نخستين كتاب در مورد تاريخ مشروطه ايران را نيز به نام «انقلاب ايران» تأليف كرد.
براون سرانجام در دي‌ماه 1304 درگذشت. يوسف مشار، كفيل وقت وزارت فرهنگ به مناسبت درگذشت او مجلس ختمي ترتيب داد. علامه قزويني، دوست و همكار دوران جواني براون در بزرگداشت او مقاله‌اي در مجله ايرانشهر (چاپ برلين) نوشت كه در بخشي از آن آمده است: «مابين مستشرقين اروپا و آمريكا هيچ‌كس اين همه زحمت در باره ادبيات ايران نكشيده است و مخصوصاً به ادبيات و ذوقيات و معنويات ايران، يعني به افكار حكماء و عرفا و ارباب مذاهب اين مملكت اين اندازه محبت خالص و صميمي از اعماق قلب نداشته است.»
مصوبه خرداد 1339 مجلس در مورد پرداخت ساليانه 600 ليره به دانشگاه كمبريج به ياد ادوارد براون و نامگذاري خياباني در كنار دانشگاه تهران به نام او، نشان‌دهنده قدرشناسي ايرانيان، نسبت به ايران‌شناسي بوده است كه به ايران عشق مي‌ورزيد.
0 نظر:
ارسال یک نظر
اشتراک در نظرات پیام [Atom]
<< صفحهٔ اصلی